Figuur 1. Beweegrichtlijnen

Bron: Gezondheidsraad. Advies beweegrichtlijnen 2017. Nr. 2017/08

Sinds 2001 wordt lichamelijke activiteit gemonitord via de Gezondheidsenquête van het CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek)[1]; de eerste periode onder Nederlanders van 12 jaar of ouder en sinds 2016 onder Nederlanders van 4 jaar of ouder. In de afgelopen twee decennia is er een stijgende trend te zien in het percentage van de bevolking van 12 jaar of ouder dat voldoet aan de beweegrichtlijnen. Het percentage steeg van 39,9% in 2001 naar 48,4% in 2019 (Figuur 2)[2]. Voldoen aan de beweegrichtlijnen vraagt om regelmatige lichamelijke activiteit, het liefst van minimaal matig intensieve intensiteit (Figuur 1). Langer, vaker en/of intensiever bewegen geeft extra gezondheidsvoordeel. Daarnaast vraag het aandacht om veel stilzitten te voorkomen. Het gaat bij het behalen van de beweegrichtlijnen expliciet niet over een enkel beweegmoment in de week, maar over het integreren van bewegen in het dagelijkse leven.

Het percentage van de Nederlandse bevolking dat aan de beweegrichtlijnen voldoet is één van de twintig kernindicatoren sport en bewegen[3]. Deze set aan indicatoren wordt gebruikt om de stand van zaken op het terrein van sport en bewegen duurzaam in de tijd te kunnen volgen (96,9%).

Figuur 3a en 3b laten de verdeling zien van de tijd die kinderen (Figuur 3a) en volwassenen (Figuur 3b) in Nederland besteden aan tenminste matig intensieve activiteit, gerapporteerd binnen de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen het wel of niet voldoen aan de beweegrichtlijnen. Elke balk staat voor een aantal respondenten dat een totale tijd besteed aan matig en zwaar intensieve activiteiten rapporteerde in een veelvoud van 30 minuten per week. 
 

Figuur 3a. Verdeling van de tijd besteed aan matig en zwaar intensieve activiteiten door kinderen (4 t/m 17 jaar).

Bron: Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek) i.s.m. het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu), 2019
 

Figuur 3 laat zien dat de tijd besteed aan matig en zwaar intensieve activiteiten een scheve verdeling kent met het zwaartepunt links in het figuur en een staart aan de rechterkant. De curve voor diegenen die voldoen aan de beweegrichtlijnen ligt logischerwijs verder naar rechts dan de curve voor diegenen die niet voldoen aan de beweegrichtlijnen. Ook wordt duidelijk uit Figuur 3 dat wanneer we los van een frequentie naar de hoeveelheid tijd besteed aan matig en zwaar intensieve activiteiten kijken, de grenswaarde van 420 minuten per week (7x60 minuten) voor kinderen en 150 minuten voor volwassenen (met name in het linker deel van de curve) door (veel) meer mensen wordt behaald dan er uiteindelijk aan de beweegrichtlijnen voldoen. Dit betekent dat de frequentie een relevante rol speelt in het voldoen aan de beweegrichtlijnen.  
 

Figuur 3b. Verdeling van de tijd besteed aan matig en zwaar intensieve activiteiten door volwassenen (≥18 jaar).

Bron: Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor CBS i.s.m. het RIVM, 2019

In de beweegrichtlijnen wordt een duidelijke frequentie genoemd voor kinderen. Voor deze groep gaat het om 60 minuten matig en zwaar intensieve activiteiten per dag. Voor volwassenen zijn de beweegrichtlijnen minder expliciet. Er wordt alleen benoemd dat de matig en zwaar intensieve activiteiten moeten worden verdeeld over diverse dagen van de week.

In een eerdere rapportage beschreven we de keuzes die zijn gemaakt in de wijze waarop het onderdeel ‘voldoende tijd besteed aan tenminste matig intensieve activiteiten’ op basis van de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor wordt geoperationaliseerd (RIVM Briefrapport: Beweegrichtlijnen en Weklijkse Sporter: van vragenlijst tot cijfer). Voor de volledigheid herhalen we de gehanteerde grenswaarden in Tabel 2.

Bron: RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) Briefrapport: Beweegrichtlijnen en Weklijkse Sporter: van vragenlijst tot cijfer, 2019.

De wijze waarop volgens deze werkwijze de frequentie zich vertaalt naar beweegmomenten die ‘meetellen’ in het behalen van de beweegrichtlijnen verschilt dus tussen kinderen en volwassenen. Voor kinderen hanteren we in het berekenen van de beweegrichtlijnen een beweegmoment van minimaal 60 minuten matig of zwaar intensieve activiteiten, bij volwassenen wordt een matig of zwaar intensieve activiteit van minimaal 1 minuut als beweegmoment gerekend. Vervolgens wordt voor beide leeftijdsgroepen een grenswaarde van 7 beweegmomenten in een week aangehouden.

Figuur 4a (kinderen en jongeren) en Figuur 4b (volwassenen) geven inzicht in hoe de beweegmomenten zijn verdeeld. Kinderen en jongeren besteden voldoende tijd aan matig en zwaar intensieve activiteiten bij tenminste zeven beweegmomenten per week. Omdat de vraagstelling in de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor verschilt voor kinderen en jongeren, maken we in Figuur 4a onderscheid tussen beide leeftijdsgroepen. Voor jongeren lijkt het zwaartepunt van de verdeling iets verder naar links te liggen dan voor kinderen. Dit uit zich ook in een lager percentage dat aan de beweegrichtlijnen voldoet (zie Tabel 3). Beweegbeleid richt zich logischerwijs op het verder naar rechts verschuiven van deze verdeling; ofwel het verhogen van het aandeel dat tenminste 7 beweegmomenten. In termen van de meetmethode van de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor wordt deze verschuiving opgepikt wanneer de beweegmomenten tenminste 60 minuten beslaan. Dit betekent dat er potentieel grote veranderingen moeten plaatsvinden in het beweeggedrag van kinderen en jongeren voordat het percentage kinderen en jongeren dat aan de beweegrichtlijnen voldoet verandert. Het verdient dus aanbeveling om de voortgang in beleid niet uitsluitend op het voldoen aan de beweegrichtlijnen te baseren. Hierdoor zouden belangrijke verschuivingen in het onderliggende beweeggedrag kunnen worden gemist.
 

Bron: Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek) i.s.m. het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu), 2016 t/m 2019.
^* Vanaf 2019 zijn vragen over bewegingsonderwijs aan de vragenset voor jongeren toegevoegd.
 

Volwassenen besteden voldoende tijd aan matig en zwaar intensieve activiteiten bij een totaal van 150 minuten matig en zwaar intensieve activiteiten verdeeld over diverse dagen in de week. Zoals eerder aangegeven omvat een beweegmoment (zoals geoperationaliseerd in de werkwijze binnen de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor) voor volwassenen wezenlijk iets anders dan bij kinderen en jongeren. Feitelijk worden bij volwassenen alle matig en zwaar intensieve activiteiten als beweegmoment geregistreerd. Ook bij volwassenen is het zo dat beweegbeleid logischerwijs wordt gericht op het verder naar rechts verschuiven van deze verdelen. Ofwel op het ontwikkelen van meer beweegmomenten per week. Hieruit volgt dan ook een hoger percentage van de volwassen bevolking dat aan de beweegrichtlijnen voldoet. 

Het is bekend dat sportdeelname in sterke mate samenhangt met het voldoen aan de beweegrichtlijnen. Het aandeel van de Nederlandse bevolking dat aan de beweegrichtlijnen voldoet is ongeveer twee keer zo groot onder wekelijkse sporters dan onder niet-wekelijkse sporters. Hierbij valt vooral de samenhang met de frequentie van spier- en botversterkende activiteiten op. Om de kansen voor sport- en beweegbeleid via wekelijkse sportdeelname beter te kunnen inschatten, helpt het om breder inzicht te hebben in deze samenhang. Figuur 5 geeft de verdeling van het aantal beweegmomenten per week voor de volwassen Nederlandse bevolking naar wekelijkse sportdeelname en voldoende frequent spier- en botversterkende activiteiten uitvoeren.

Figuur 5 laat zien dat naarmate het aantal beweegmomenten toeneemt een groter aandeel van de volwassen bevolking voldoende frequent spier- en botversterkende activiteiten uitvoert. Hetzelfde geldt voor het aandeel wekelijkse sporters.